In de afgelopen week is de temperatuur op grote hoogte boven de Noordpool plotseling snel gestegen. Dit gebeurt gemiddeld in twee van de drie winters. Soms leidt dit daarna tot een periode met koud weer in Europa. Komt Koning Winter op de valreep toch nog even op bezoek?
Iedere winter wordt het heel koud in het noordpoolgebied. Niet alleen aan de grond, ook in de stratosfeer, de luchtlaag op 15 tot 50 km hoogte. De koude lucht zit meestal opgesloten in een enorme wervel met sterke westenwinden, de poolwervel. Hoe groter het temperatuurverschil met de lucht buiten de wervel, hoe sterker de wind. Meestal is de poolwervel vrij stabiel, maar afgelopen week werd de wervel sterk verstoord (figuur 1). Warme lucht verdreef de wervel richting Europa, verloor daarbij veel koude lucht en werd veel zwakker. De temperatuur boven het noordpoolgebied in de stratosfeer is in de afgelopen week daardoor met meer dan 20 graden gestegen (figuur 2).
Ook in de onderste luchtlaag, de troposfeer, waaien sterke westenwinden rond de Noordpool. Dit is de straalstroom met maximale windsnelheden rond de 10 km hoogte (figuur 3). Stormen en grote bergketens zoals de Rocky Mountains wekken golven op in de straalstroom die daardoor van noord naar zuid gaat slingeren. De langste golven reiken tot in de stratosfeer en verstoren daar de poolwervel. Soms is de verstoring zo sterk dat de wervel zich verplaatst en verzwakt zoals nu. Ook valt de wervel soms in kleinere wervels uiteen. De temperatuur in de stratosfeer kan dan in een aantal dagen tijd tientallen graden stijgen. Het kan weken duren voordat de stratosfeer weer is afgekoeld en de poolwervel zich heeft hersteld.
Uit onderzoek blijkt dat de poolwervel ook een invloed uitoefent op de straalstroom. Na zo'n sterke verstoring van de poolwervel, ontstaan er in de straalstroom vaak grote golven (figuur 3). Waar zo'n slinger koude lucht van de noordpool naar het zuiden voert, ervaar je aan de grond koud winterweer. Daar waar warme lucht uit het zuiden naar het noorden stroomt, heb je juist zacht winterweer. Na een plotselinge opwarming van de stratosfeer is de kans groot dat er ergens in Amerika, Europa of Azië een koudeperiode aanbreekt, maar waar precies valt weinig van te zeggen. Andersom is tijdens een krachtige poolwervel de kans op grote slingeringen in de straalstroom niet zo groot. Voor Nederland betekent een krachtige poolwervel dan ook een grotere kans op zacht winterweer met wind uit het westen.
Een plotselinge stratosferisch opwarming is een natuurlijk fenomeen dat gemiddeld twee op de drie winters voorkomt. Of ze vaker of minder vaak voor gaan komen als de aarde verder opwarmt is nog onduidelijk. Wel is duidelijk dat de lucht die ons vanaf de polen bereikt gemiddeld genomen al minder koud is dan vroeger. De poolgebieden warmen sterker op dan andere delen van de wereld, en vooral de wintertemperaturen nemen sterk toe. Voor de komende weken is er in ieder geval een verhoogde kans dat Koning Winter nog even op bezoek komt.
In het Caribisch gebied is op dit moment orkaan Beryl actief. Orkaan Beryl is uitgegroeid tot een...
01 juli 2024 - NieuwsberichtOp 1 juli wordt met Keti Koti, ook wel Emancipatiedag genoemd, in Suriname en Nederland de afscha...
01 juli 2024 - KlimaatberichtMet een gemiddelde temperatuur van 15,7 °C tegen normaal 16,2 °C was juni vrij koel. Lang leek de...
28 juni 2024 - NieuwsberichtDe temperaturen door het jaar heen zijn niet meer wat ze geweest zijn. Vaak voelt het in septembe...
26 juni 2024 - Klimaatbericht