Slappe windzak onder een grijze lucht
BlueSnap@shutterstock

Somber windstil herfstweer zorgt voor hoge elektriciteitsprijzen

08 november 2024

Als je een dynamisch energiecontract hebt heb je het vast al gemerkt: de elektriciteitsprijzen zijn de afgelopen dagen torenhoog. Vooral aan het begin van de avond, tussen 17:00 en 19:00 uur, moet je flink in de buidel tasten om de wasmachine aan te zetten of te koken op je elektrische fornuis. Deze hoge prijzen worden veroorzaakt door ongunstig weer voor duurzame energieproductie.

"Duisterluwte" 

Door de transitie naar duurzame energie speelt het weer een steeds grotere rol in de elektriciteitsproductie. De zon moet schijnen voor de opwek van zonne-energie, en de wind moet waaien voor windenergie. In de afgelopen dagen is het bewolkt (duister) en nagenoeg windstil (luw). Door deze combinatie is er zeer weinig productie van duurzame energie (afbeelding 1), wat leidt tot hoge prijzen op de elektriciteitsmarkt. In het Duits is dit type weer bekend als "Dunkelflaute". In het Nederlands hebben we er nog geen goed woord voor. "Duisterluwte" zou een alternatief Nederlands woord kunnen zijn. Als je andere suggesties hebt dan horen we dat graag!! 

Oorzaak duisterluwte 

De veroorzaker van deze duisterluwte is een hogedrukgebied boven Noordwest-Europa dat dagenlang ons weer domineert (afbeelding 2). In dit hogedrukgebied is het vrijwel windstil en langdurig bewolkt waardoor we de zon amper zien (afbeelding 3). Door het gebrek aan wind en opwarming door de zon trekt deze bewolking ook niet weg. Een dergelijk hogedrukgebied wordt ook wel blokkade genoemd omdat de weersystemen die vanaf de Atlantische oceaan op Europa afkomen naar het noorden worden afgebogen om het hogedrukgebied heen. 

Afbeelding 1. De totale opwek van zonne- en windenergie in Nederland in GWh (1 GWh = 1 miljoen kWh) per dag. De opwek op 6 november 2024, de laagste in bijna twee jaar, is weergegeven met een rode stip. Data: Nationaal Energie Dashboard. Concept visualisatie: Martien Visser
Kaart met de weersituatie op woensdag 6 november, om 13:00 Nederlandse tijd. Een grootschalig hogedrukgebied (H) boven Noordwest en centraal Europa zorgt voor windstil weer dat lang aanhoudt.
Afbeelding 2. De weerkaart op woensdag 6 november, om 13:00 Nederlandse tijd. Lijnen laten de druk zien. Een grootschalig hogedrukgebied (H) boven Noordwest en centraal Europa zorgt voor windstil weer dat lang aanhoudt.
 Satellietbeeld van EUMETSAT, woensdag 6 november om 13:10 uur. Het is bewolkt in heel Noordwest-Europa.
Afbeelding 3. Satellietbeeld van EUMETSAT, woensdag 6 november om 13:10 uur. Het is bewolkt in heel Noordwest-Europa.

Invloed duisterluwte op aanbod van elektriciteit 

Dit weerbeeld met weinig wind en zon zorgt de afgelopen dagen voor zeer weinig productie van duurzame energie. Op woensdag 6 november was de Nederlandse elektriciteitsopwek uit zonne- en windenergie zelfs het laagst in bijna twee jaar (afbeelding 1). Met 17 GWh over de gehele dag was de opbrengst slechts 4 procent van de elektriciteitsvraag in Nederland.  

Ook in Duitsland zorgt hetzelfde weer voor energieproblemen, daar is de opwek uit windenergie het laagst in 10 jaar. Dit soort laagterecords zijn extra opvallend omdat er de afgelopen jaren in hoog tempo windturbines en zonnepanelen bijgeplaatst zijn, en de opbrengsten dus gemiddeld juist sterk toenemen. 

Invloed duisterluwte op vraag naar elektriciteit 

Niet alleen de productie van elektriciteit hangt af van het weer. Voor de elektriciteitsvraag speelt de temperatuur ook een belangrijke rol: als het koud is gebruiken mensen hun elektrische warmtepomp, bij warm weer de airco. Afgelopen week was de temperatuur vrij normaal voor deze tijd van het jaar. Als een vergelijkbare weerssituatie plaats zou vinden op een koude winterdag zou het tekort aan elektriciteit nog groter geweest zijn. Nu wordt het tekort aangevuld met opwek uit fossiele brandstoffen. Er wordt hard gewerkt aan andere oplossingen om toekomstige elektriciteitstekorten op te vangen, zoals opslag van energie in batterijen en stuwmeren, uitbreiding van verbindingen met het stroomnet van buurlanden en betere afstemming van de vraag op het wisselende duurzame aanbod. 

KNMI-klimaatbericht door Bram van Duinen 

Het jupyter notebook dat afbeelding 1 heeft gemaakt op basis van data van ned.nl staat op KNMI gitlab

Recente nieuws- en klimaatberichten

  1. Nieuw automatisch weerstation in Horst

    In het Limburgse Horst is een nieuw automatisch weerstation geïnstalleerd door het KNMI. De verwa...

    20 november 2024 - Nieuwsbericht
  2. Hoe dicht zitten we al bij 1,5 graden opwarming?

    2024 wordt vrijwel zeker het warmste jaar ooit gemeten. Waar we vorig jaar nog net onder de 1,5 g...

    19 november 2024 - Klimaatbericht
  3. Vier tyfoons raken de Filipijnen in korte tijd

    In slechts tien dagen tijd hebben vier tyfoons de Filipijnen getroffen. Dit is een unieke gebeurt...

    19 november 2024 - Nieuwsbericht
  4. Herfst schuift op in een veranderend klimaat

    De herfst is in volle gang: de dagen worden snel korter en de bladeren vallen van de bomen. De te...

    13 november 2024 - Klimaatbericht
Toon alle nieuws- en klimaatberichten