Tropische storm zeldzaam dichtbij

Afgelopen maandag ontstond zo'n 700 km ten westen van het Iberisch schiereiland een tropische storm, Grace genaamd. Voor menig meteoroloog was het de ogen uitwrijven toen bleek dat dit systeem, compleet met oog, in de loop van afgelopen maandag in noordoostelijke richting zijn karakteristieken wist te behouden. Voor zover bekend komt het zelden voor dat dit soort systemen zo noordelijk op het noordelijk halfrond hun reis weten te overleven.

De storm ging in de nabijheid van het centrum vergezeld van windsnelheden tot 110 km/u . In de nacht van maandag op dinsdag verloor “Grace” haar meeste tropische kenmerken en werd 'opgeslokt' door het koufront van een lagedrukgebied bij de Britse eilanden. Echter zelfs aan het eind van dinsdagmiddag waren de restanten van deze dame nog net zuidwest van Ierland te aanschouwen. Grace was het negende tropische systeem van het Atlantische orkaanseizoen 2009, en de zevende die van een naam voorzien is omdat stormkracht bereikt werd.

Het is volgens KNMI meteoroloog Rob Groenland heel ongebruikelijk dat een tropische storm zo noordelijk op de Atlantische Oceaan gevormd wordt en dan zelfs op de hoogte van Noord-Spanje zijn tropische karakteristieken nog weet te behouden. Kijken we naar het ontstaansmechanisme van Grace, dan wijkt deze wel iets af van de klassieke tropische cyclonen dichter bij de Evenaar. Deze laatste ontstaan uit een groep onweersbuien die in fase gaat lopen met een zogenaamde tropische golf. Grace ontstond uit een 'gewone' depressie die geleidelijk 'frontloos' werd en zich ook in de bovenlucht nestelde.

In de nacht van zondag op maandag vond deze bijzondere transformatie plaats boven zeewater van rond 22 graden. In de kern van het systeem waren grote hoeveelheden warme en vochtige lucht aanwezig die opstegen en afkoelden. Daardoor ontstond een extra hoeveelheid wolken waarbij in het condensatieproces nog eens een portie warmte vrijkwam. Deze warmte werd weer benut voor nieuwe stijgbewegingen, waardoor nieuwe wolken konden ontstaan. Dit noemen we een positieve terugkoppeling. In de groepering van onweersbuien rondom Grace waren de atmosferische condities (niet veel windschering en geen fronten) optimaal om een specifieke organisatiegraad te bewerkstelligen, namelijk stijgbewegingen aan de rand en ter compensatie een daalstrook in het midden. Hieruit ontstaat een oog met ringvormige buienbanden daaromheen en is een systeem met tropische cyclooneigenschappen geboren.

Uitzonderlijke warm
De lucht die door Grace werd aangevoerd zorgde ook in ons land voor uitzonderlijke temperaturen. In de nacht van dinsdag op woensdag bleef de temperatuur op een aantal plaatsen bij 18 graden steken, overdag werd in het zuiden van ons land 20 tot 22 graden gemeten. Colmar in Frankrijk noteerde zelfs 30,9 graden, Freiburg in Duitsland 30,8 graden. Dat zijn de hoogste temperaturen sinds oktober 1985.

Langerekte buienlijn met hevig onweer
Langs de begrenzing van de warme vochtige lucht met veel koudere lucht in het noorden ontwikkelde zich dinsdag een actief buiengebied, dat vooral in het noorden van Frankrijk, België, Duitsland en het zuiden van ons land voor overlast zorgde. In de zuidelijke helft en het oosten van ons land viel op verschillende plaatsen meer dan 30 mm. Het midden van Limburg kreeg 70 tot 75 mm regen te verwerken dat leidde tot wateroverlast. Zulke enorme hoeveelheden zijn ook in België en het westen van Duitsland gevallen. Autobanen in Duitsland leken veranderd in rivieren, meldde de verkeerspolitie. In de omgeving van Reims in Frankrijk gingen de buien vergezeld van windstoten van 100 km/uur en hagel.

De hevige buien kunnen niet rechtstreeks in verband worden gebracht met de restanten van de tropische storm Grace. Wel was de warme subtropische lucht lucht waarin de buien zich ontwikkelden eerder aangevoerd door Grace. Warme lucht kan meer waterdamp bevatten dan koude lucht waardoor buien die zich in de warme lucht ontwikkelen ook veel regen kunnen opleveren. De weermodellen hadden die grote hoeveelheden tevoren berekend, zodat er in de weerberichten tijding melding van kon worden gemaakt en het KNMI extra waarschuwingen kon geven voor zware regen.

Tropische depressies in Europa
In 2005 ontstond boven de Atlantische Oceaan (maar wel wat zuidelijker dan Grace) op dezelfde wijze een orkaan (Vince), die destijds naar het zuiden van Portugal trok. Een enkele keer treffen we ook boven het warme water van de Middellandse zee dergelijke actieve systemen met de eigenschappen van een tropische cycloon aan, maar juist in de winter. Overigens komen in het winterseizoen ook dit soort fenomenen boven onder andere de Noorse zee tot ontwikkeling, we noemen ze dan “polar lows”. Ook hier geldt dat het lagedrukgebieden zijn zonder fronten in een en dezelfde luchtsoort met niet al te veel windschering bovenin.