Vulkaan Raikoke: de poort naar de hel

U heeft er waarschijnlijk niets van meegekregen, maar de 1350 kiloton zwaveldioxide die de vulkaan Raikoke op 22 juni 2019 uitbraakte (figuur 1) is qua hoeveelheid zwaveldioxide waarschijnlijk de grootste explosieve vulkaanuitbarsting sinds de uitbarsting van de Nabro vulkaan in Ethiopië in juni 2011. De Raikoke vulkaan, net ten zuiden van het Russische schiereiland Kamtjatska (figuur 2), ligt op een van de eilanden van de Kurillen, en had zich 95 jaar lang rustig gehouden.

Stratosfeer

Dankzij nieuwe satellietdata is het tegenwoordig vrij makkelijk te achterhalen waar de zwavel zich bevindt. Veel zwavel is in de lagere stratosfeer terechtgekomen, tussen 10-20 km hoogte. De stratosfeer bevindt zich boven de luchtlaag waar ons dagelijks weer zich afspeelt: de troposfeer. In de stratosfeer bevindt zich ook de ozonlaag. Omdat de stratosfeer geen “weer” kent, duurt het erg lang voordat gassen en deeltjes uit de stratosfeer verdwijnen. En vanwege de hoge windsnelheden kunnen de deeltjes en gassen indrukwekkende afstanden in korte tijd afleggen.

Zwavel-spaghetti

De afgelopen vier weken heeft het zwavel zich op het noordelijk halfrond als spaghetti om de aarde gewikkeld (figuur 3). De Nederlandse satelliet TROPOMI biedt een uniek zicht op deze “zwavel-spaghetti”. Lange dunne zwaveldioxide-slierten – ook wel filamenten genoemd – draaien en keren en worden van dag tot dag uitgerekt en om elkaar gewikkeld, als een druppel inkt in een glas water.

Afkoeling wereldwijd

Het is welbekend dat vulkaanuitbarstingen ook het klimaat tijdelijk kunnen doen afkoelen. Wetenschappers van de Universiteit van Cambridge (UK) hebben onlangs een methode ontwikkeld om na een uitbarsting snel een eerste schatting te kunnen maken van de mogelijke  afkoeling ten gevolge van een vulkaanuitbarsting. Het antwoord voor Raikoke – 0.02 °C wereldwijde afkoeling – is weliswaar onbeduidend klein, maar het snel beschikbaar hebben van dergelijke schattingen is zeer nuttig voor zowel wetenschap als samenleving.

Pinatubo vulkaan

Overigens is de beperkte afkoeling niet geheel verbazingwekkend. Bij de beruchte uitbarsting van de Pinatubo op de Filipijnen in 1991 kwam 10-15 keer zoveel zwaveldioxide vrij, en bovendien aanzienlijk meer vulkaanas, dat ook nog eens veel hoger in de stratosfeer terechtkwam (tot 35 kilometer hoogte). De wereldwijde maximale afkoeling in de jaren na die uitbarsting wordt geschat op 0.5-1 °C.

Zwaveldioxide boven Nederland

Ondertussen zijn kleine filamenten met zwaveldioxide ook Nederland gepasseerd, zoals te zien is in de TROPOMI metingen van 9 juli jl (figuur 3). De hoeveelheden zwaveldioxide waren beperkt (maximaal 1.5 Dobson eenheden), maar meer dan genoeg om met TROPOMI vanuit de ruimte te zien.

Poort naar de hel

Overigens, de naam Raikoke komt uit het Ainu dialect dat op de Kurillen gesproken wordt, en betekent zoiets als “poort naar de hel”.

 

KNMI-klimaatbericht door Jos de Laat

Met dank aan Dr. Anja Schmidt van de Universiteit van Cambridge, voor het delen van de berekeningen van de afkoeling van deze vulkaanuitbarsting.