Waar was de westenwind?

Het jaar 2018 was tot een paar dagen terug uitermate droog en zonnig, daarover is al veel geschreven. Hoe komt dat? Sinds april lag er vrijwel permanent een hogedrukgebied bij ons in de buurt (figuur 1). Het hogedrukgebied is in de tussentijd natuurlijk wel aan de wandel geweest, maar eigenlijk heeft het Europa nooit echt verlaten. Hierdoor trokken er minder stormen dan gemiddeld voorbij. Ze werden geblokkeerd in hun pad of bogen af naar het noorden of zuiden, zodat we in Nederland relatief vaak noorden- of oostenwind hadden.

Ongekend extreem en langdurig

Een zo extreem langdurige afwijking komt maar weinig voor en onderzoekers zullen dit jaar ongetwijfeld in detail gaan bestuderen. Waardoor bleef de stroming zo lang geblokkeerd, en zegt dit iets over de toekomst? Er zijn signalen dat de versnelde opwarming op hogere breedten en het verdwijnende zee-ijs kan leiden tot een westcirculatie met systematisch grotere en langdurigere afwijkingen zoals dit jaar. Klimaatmodellen (en hun onderzoekers) zijn hierover echter nog niet eensgezind, onder andere omdat de natuurlijke variatie in stromingspatronen groot is, ook op langere tijdschalen.

Een simpele hogedruk-index op basis van afwijkingen ten opzichte van de gemiddelde stroming (figuur 2) laat zien dat we niet eerder in de recente geschiedenis een hogedrukgebied van dergelijke amplitude en tijdsduur in de buurt hebben gehad. In de periode van 1 april tot eind november 2018 (244 dagen) was de index zelfs op 179 dagen positief. Ook in een reconstructie van het klimaat die teruggaat tot het begin van de vorige eeuw (oranje lijn), zien we dergelijke hoge waarden van de index niet terug.

Trend of toeval?

Er zijn wel trends in de lange reconstructie, maar die zijn allemaal voor 1935, toen de kwaliteit van de metingen minder was en de opwarming veel kleiner. Op grond van de waarnemingen is er dus geen verband met klimaatverandering vast te stellen. Ook de modellen die voor het vorige IPCC-rapport gebruikt zijn laten geen toename van de kans op dit soort extremen zien. Het KNMI gaat er dus vooralsnog van uit dat het puur toeval was.

Winterverwachting

Schaatsliefhebbers kijken al reikhalzend uit naar de winter, want als dit stromingspatroon ook de komende tijd weer terugkomt, biedt dat perspectief: in de winter brengt een blokkade immers vaak (maar niet altijd!) winterkou. Daarentegen is 'het gebrek' aan westenwind de windenergiesector vanzelfsprekend een doorn in het oog. Op dit moment is de verwachting voor de komende twee weken onzeker en ook voor de hele winter is nog geen goede verwachting te maken.

KNMI-klimaatbericht door Hylke de Vries en Geert Jan van Oldenborgh