Zeer warme septemberweek uitzonderlijk, maar kans erop neemt snel toe

De afgelopen week was de warmste week van het jaar, gemiddeld ruim 29℃ overdag. Niet eerder was het zo lang zo warm in september. De kans op zo'n warme septemberweek is nog klein (hooguit 2 procent), maar neemt snel toe door de opwarming van de aarde.  

Hoe komt het dat het de afgelopen week zo uitzonderlijk was? 

De afgelopen week bevonden we ons steeds aan de zonnige kant van de straalstroom in het gebied met hoge luchtdruk (figuur 1). Dat zorgde voor aanvoer van warme lucht uit het zuidoosten en veel zon. Bovendien schijnt de zon begin september nog redelijk fel. Tel daar de gemiddelde opwarming van Nederland bij op en het resultaat is een week met uitzonderlijk hoge temperaturen. 

Hoe abnormaal is deze septemberweek? 

Het is zelfs de warmste week van 2023, ruim een graad warmer dan de warme week rond 12 juni

We nemen de maximumtemperaturen in De Bilt tussen 1901 en nu en berekenen per dag steeds het gemiddelde over 7 dagen, van 3 dagen ervoor tot 3 dagen erna (figuur 2). In één oogopslag zien we dat de ruim 29℃ gemiddeld over de afgelopen week (5 tot 11 september) een uitschieter is voor deze tijd van het jaar. Het is zelfs de warmste week van 2023, ruim een graad warmer dan de warme week rond 12 juni. Er zijn maar weinig zomerweken uit het verleden die warmer waren. September voelt meer en meer als een zomermaand. 

Hoe verloopt de temperatuur gemiddeld in september? 

In september zien we de gemiddelde maximumtemperatuur snel afnemen, van 20,5℃ op 1 september tot 17℃ op 30 september (figuur 2, stippellijn). Een weektemperatuur van 29℃ is dus uitzonderlijker aan het eind van september dan aan het begin. Om septemberweken met elkaar te vergelijken nemen we daarom de afwijking ten opzichte van het gemiddelde (stippellijn in figuur 2).  

Hoe groot is de kans op zo'n warme septemberweek?  

Per jaar nemen we de septemberweek met de hoogste afwijking van het gemiddelde (figuur 3). De afgelopen week (5-11 september) is 9,6℃ warmer dan gemiddeld en steekt met kop en schouders uit boven alle eerdere warmste septemberweken. De warmste septemberweek wordt steeds warmer. Een afwijking van +7 ℃ kwam voor 2003 slechts één keer eerder voor. Sindsdien al vijf keer (rode bolletjes in figuur 3).  

Rond 1980 waren deze weektemperaturen vrijwel onmogelijk

De oorzaak van deze toename is de opwarming van de aarde. De kans op zo'n warme septemberweek is in het huidige klimaat hooguit 2 procent, oftewel eens in de 50 jaar of zeldzamer. Deze kans is klein, maar neemt snel toe. Rond 2000 was de kans de kans maar hooguit 0,5 procent, eens in de 200 jaar. Rond 1980 waren deze weektemperaturen vrijwel onmogelijk. De aarde zal nog verder opwarmen. We verwachten daarom dat we zulke hitte in september in de toekomst vaker gaan meemaken.  

KNMI-klimaatbericht door Frank Selten